De bescherming van kinderrechten op de internationale voortplantingsmarkt

Jurist en filosoof Britta van Beers legt de adoptiemarkt en de voortplantingsmarkt naast elkaar: er zijn verschillen maar ook veel overeenkomsten. En ze vormen communicerende vaten: als er minder mogelijkheden zijn om te adopteren, zullen meer wensouders een beroep doen op de voortplantingsmarkt, en andersom.

Maar hoe staat het met de rechten van het kind? 

Verschillende perspectieven op de voortplantingsmarkt

Gezinsvorming wordt gezien als een privé aangelegenheid van wensouders. Maar er zijn meer mensenrechten in het geding, waaronder de rechten van het kind.

De kinderen om wie het gaat, hadden niet bestaan zonder de voortplantingsmarkt. Zij worden pas gehoord als ze volwassen zijn. Maar fertiliteitsartsen hebben een dubbele verantwoordelijkheid: zij hebben niet alleen een zorgplicht naar de wensouder(s), maar ook naar het toekomstige kind.

De voortplantingsmarkt wordt steeds meer internationaal, denk aan Deense spermabanken of eiceldonoren in andere landen. Maar er zijn wel Nederlandse artsen, instanties en autoriteiten bij betrokken.

Sperma of eicellen verkopen mag niet, donoren ontvangen alleen een onkostenvergoeding. Maar er worden wel forse bedragen betaald door wensouders.

Kinderrechten

In 1989 namen de Verenigde Naties het Internationaal verdrag inzake de rechten van het kind aan. In dit kinderrechtenverdrag staan 54 artikelen met afspraken over de rechten van kinderen en jongeren tot 18 jaar. Een aantal van die artikelen is belangrijk voor dit thema:

Art. 3: bij alle maatregelen betreffende kinderen […] vormen de belangen van het kind de eerste overweging

Art. 7: Het kind wordt onmiddellijk na de geboorte ingeschreven en heeft vanaf de geboorte het recht op een naam, het recht een nationaliteit te verwerven en, voor zover mogelijk, het recht zijn of haar ouders te kennen, en door hen te worden verzorgd.

Art. 8: De Staten die partij zijn, verbinden zich tot eerbiediging van het recht van het kind zijn of haar identiteit te behouden, met inbegrip van nationaliteit, naam en familiebetrekkingen zoals wettelijk erkend, zonder onrechtmatige inmenging.

Maar: wat is het belang van het kind? Wie zijn de ouders: biologisch, genetisch, sociaal of juridisch? Wat betekent ‘identiteit’, hoe ver gaat dat?

Rechten van het donorkind in Nederland

In Nederland staan de rechten van het donorkind steeds meer op de agenda. In 2004 trad de Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting in werking. In die wet is vastgelegd dat kinderen het recht hebben om te weten wie de donor is. 

Maar deze wet:

• Geldt alleen voor kinderen geboren na 2004
• Maakt een einde aan anonimiteit van donoren, maar zegt niets over contact met de donor
• Is alleen van toepassing op behandelingen die hebben plaatsgevonden in een Nederlandse kliniek

En er is nog meer dat mis kan gaan:  ander sperma gebruiken dan beloofd/afgesproken, massadonatie, vervalsing van afstammingsgegevens, gebrekkige archivering, mengen van sperma

Over Britta van Beers

Britta van Beers is hoogleraar recht, ethiek en biotechnologie aan de Faculteit Rechten, afdeling Rechtstheorie, van de Vrije Universiteit Amsterdam. Zij houdt zich als jurist en filosoof bezig met de rechtsfilosofische dimensies van de regulering van biomedische ontwikkelingen, zoals kunstmatige voortplanting en genetische technologie.

Deze jaarlijks terugkerende lezing is opgedragen aan Miek de Langen. Zij was hoogleraar Jeugdrecht aan de Universiteit van Amsterdam (1976-1992) en oprichtster van de Kinderrechtswinkel (1985).

De bescherming van kinderrechten op de internationale voortplantingsmarkt, Miek de Langen-lezing 2023 door Britta van Beers bij Spui25, 8 december 2023,