Juridische aspecten van donorconceptie

De beslissing om met de hulp van een donor een kind te willen krijgen, heeft niet alleen een emotionele en praktische kant, maar ook een zakelijke: hoe zit het juridisch?

Als je kiest voor een identificeerbare donor, geldt de Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting. Kies je voor een bekende donor, dan moet je zelf afspraken maken, en deze vastleggen in een donorovereenkomst.

Daarnaast is er ook een aantal juridische begrippen. Het is goed om te weten wat de juridische betekenis is van woorden die heel gewoon zijn, zoals vader of moeder. En er zijn minder bekende begrippen waarvan het goed is te weten waar ze over gaan. 

Dit zijn algemene beschrijvingen. Heb je vragen over jouw specifieke situatie? Stel ze aan een gespecialiseerde jurist. 

Spermadonor

De man die sperma beschikbaar stelt voor kunstmatige inseminatie (ongeacht of je dit via een kliniek doet of thuis) zodat een vrouw zwanger kan worden en een kind kan verzorgen en opvoeden.

De donor is geen juridisch ouder (kan dat eventueel wel worden). 

Er zij drie soorten donoren: 

• identificeerbare donor (ook wel B-donor of kliniekdonor) - een voor de moeder onbekende maar geregistreerde donor via een Nederlandse vruchtbaarheidskliniek
• bekende donor (ook wel C-donor of contactdonor) - de donor met een gezicht voor het kind. De bekende donor kan contact of omgang hebben. Afspraken worden voorafgaand aan de inseminatie (bij voorkeur bij een gespecialiseerde advocaat of notaris) vastgelegd in een donorcontract. 
• anonieme donor (ook wel A-donor) - niet-identificeerbare donor, in strijd met de huidige wetgeving in Nederland

Eiceldonor

De vrouw die haar eicellen beschikbaar stelt (na hormoonstimulatie laat oogsten middels een eicelpunctie), zodat een andere vrouw zwanger kan worden en een kind kan verzorgen en opvoeden.

Een eiceldonor in Nederland kan een identificeerbare donor zijn (via een eicelbank) of een bekende donor. 

Donorcontract / donorovereenkomst

Een overeenkomst tussen de donor en de wensouder(s) waarin de onderlinge afspraken en visies op de gang van zaken rondom de verwekking van het kind en de opvoeding/verzorging worden vastgelegd. Rechten, plichten en verantwoordelijkheden worden bepaald.

Het opstellen van het donorcontract dwingt je om nog eens goed en duidelijk naar elkaar uit te spreken wat de intentie is. Je kunt je bij het opstellen van deze overeenkomst laten begeleiden door een gespecialiseerde advocaat of notaris. Deze advocaat of notaris kan de juridische consequenties van afspraken uitleggen. Zo is duidelijk waar je voor tekent. 

Hiermee voorkom je dat later iemand zegt dat hij of zij niet wist waar hij voor tekende, en dat hij/zij de afspraken (over gezag, erkenning en zorg- en opvoeddagen) dus niet hoeft na te leven.

Als er later onduidelijkheid (een geschil) ontstaat, geeft het contract goed weer wat je uitgangssituatie en de intentie was. Het contract is tevens een bewijs van het feit dat je hebt geïnsemineerd, zodat er geen verwarring is over de vraag of je als man een verwekker of een donor bent, met alle verschillende gevolgen van dien (erfrecht, financiële verplichtingen en mogelijkheden voor het afdwingen van erkenning of gezag, ook tegen de wil van de moeder).

Laat je overeenkomst altijd bij een advocaat of notaris legaliseren (deze verklaart dan dat de handtekeningen echt zijn). 

Verwekker

De man die door geslachtsgemeenschap (seks) bij een vrouw een kind verwekt. Deze man heeft meer rechten, plichten en aansprakelijkheden dan de donor. De verwekker is geen juridisch ouder maar kan dat wel vrij gemakkelijk worden, bijvoorbeeld door de erkenning. Aan de verwekker kan kinderalimentatie worden gevraagd. Het vaderschap van de verwekker kan worden vastgesteld waardoor het kind erfgenaam wordt.

Erkenning

Bij de burgerlijke stand wordt vastgelegd dat een man/vrouw de vader/moeder is van een kind (of ongeboren vrucht). De zwangere vrouw of de geboorte moeder moet toestemming verlenen voor de erkenning. Indien zij dat weigert kan de rechter vervangende toestemming geven.

Juridisch ouderschap

Juridisch ouder ben je voor het leven en daarna. Het ouderschap creëert een familieband met het kind (erfrechtelijk) en brengt ook financiële verantwoordelijkheid met zich mee. Juridisch ouderschap is ook van belang voor de nationaliteit en de achternaam.

Door de wetgeving kan een kind nooit meer dan twee juridische ouders hebben.

De Staatscommissie Herijking Ouderschap adviseert in haar rapport van december 2016 om ook meerouderschap te regelen, maar dat is in ieder geval voorlopig nog niet het geval. We weten ook niet zeker of dit mogelijk gaat worden.

Wie is de juridische vader?

• de man die tijdens de geboorte van een kind met de moeder gehuwd of partner geregistreerd was, of
• de man die een kind heeft geadopteerd (inter-landelijke adoptie, nationale adoptie of stiefouderadoptie) of
• de man die een kind heeft erkend of
• de man van wie het vaderschap gerechtelijk is vastgesteld.

(NB: de transman die een kind baart/heeft gebaard neemt in het recht een speciale positie in)

Wie is de juridische moeder?

• de vrouw die een kind heeft gebaard (ongeacht uit wiens eicel), of
• de vrouw die een kind heeft erkend, of
• de vrouw die het kind van haar partner heeft geadopteerd, met behulp van de duomoederadoptie of de partneradoptie, of
• de vrouw die een kind heeft geadopteerd (inter-landelijke of nationale adoptie), of
• de vrouw die op het moment van de geboorte gehuwd of partner geregistreerd is met de barende moeder ('automatisch' moeder worden), op voorwaarde dat:
  • het kind niet door een ander is erkend, en
  • de donor een identificeerbare donor is, en
  • de inseminatie heeft plaats gevonden via een toegelaten Nederlandse kliniek, en
  • bij de geboorte aangifte de ouderschapsverklaring van de Stichting Donorgegevens Kunstmatige bevruchting (SDKB) is overhandigd aan de ambtenaar van de gemeente

Vraag eerst advies voor jouw situatie en die van je kind, zeker als je internationale elementen in je leven hebt (een niet-Nederlandse nationaliteit van jezelf, het kind, je partner/donor, of als jij zelf of je kind in het buitenland wilt gaan wonen of daar bezit hebt of verwacht te krijgen. Het leven is vaak internationaler dan je misschien denkt). Wie eenmaal heeft erkend of ervoor kiest “automatisch” moeder te worden (mogelijk bij een identificeerbare donor) sluit de weg (eigenlijk) af naar duomoeder adoptie omdat er dan al 2 juridische ouders zijn.

Gezag

Gezag is het recht om opvoedbeslissingen (gezag-beslissingen) te mogen nemen: school, naam, medische beslissingen, verblijf buitenland etc. Maar ook de plicht om een kind te verzorgen en op te voeden. Het is een praktische en een financiële verantwoordelijkheid die in tijd is beperkt. Als het kind 18 jaar is geworden vervallen de rechten die je als gezagdrager hebt, dit in tegenstelling tot het ouderschap (dat is voor eeuwig).

Door de huidige wetgeving kan maar door twee personen het gezag worden uitgeoefend, dat kunnen de twee ouders zijn, maar ook een ouder en een tweede persoon. Zodra er geen ouders meer bij betrokken zijn, spreken we over voogdij.

De Staatscommissie Herijking Ouderschap adviseert in haar rapport van december 2016 om ook meeroudergezag te regelen, maar dat is in ieder geval voorlopig nog niet het geval.

Wie heeft gezag?

De geboorte moeder heeft automatisch het gezag. Als het kind wordt geboren binnen het huwelijk (of geregistreerd partnerschap) dan heeft haar echtgenoot/ echtgenote dat ook (tenzij iemand anders heeft erkend).

In andere gevallen kan gedeeld gezag gezamenlijk worden aangevraagd via een formulier bij de rechtbank, of door de rechtbank worden bepaald.

De donor heeft geen gezag. De donor heeft geen opvoedverantwoordelijkheid. De donor is niet de ouder van het kind tenzij hij dit met de wensouder afspreekt.